Zgodnie z Międzynarodową klasyfikacją chorób ICD-10, centralne zaburzenia przetwarzania słuchowego nie są jednostką chorobową, ale określeniem wskazującym na zespół objawów, które wynikają z zaburzenia słuchu na poziomie centralnego układu nerwowego, przy sprawnie działającym obwodowej części narządu (Przybyla, 2020, s. 398). Wynikają z deficytów opracowywania informacji akustycznej w ośrodkowej części układu słuchowego pomimo prawidłowej czułości słuchu (Skoczylas, Lewandowska, Pluta, Kurkowski, Skarżyński, 2012, s.11).

Rozpoznanie CAPD dotyczy osób: „(…)w normie intelektualnej, z prawidłowym słuchem obwodowym, u których na plan pierwszy wysuwają się objawy słuchowe, np. trudności rozumieniem mowy w obecności bodźców zakłócających, trudności z rozumieniem poleceń złożonych czy deficyty w koncentracji uwagi na słowie mówionym.” (Kwaśniok, Ławecka, 2016, s. 172-173)

Zgodnie z definicją Amerykańskiego Stowarzyszenia Słuchu i Mowy (ASHA) ośrodkowe zaburzenia przetwarzania słuchowego (CAPD) to zauważalne zaburzenie w jednej lub więcej grupach mechanizmów i procesów związanych z różnorodnymi zachowaniami słuchowymi (Kurkowski, 2019, s. 57):

Rysunek 1.: Mechanizmy i procesy związane z różnorodnymi zachowaniami słuchowymi w ośrodkowym zaburzeniu przetwarzania słuchowego (CAPD/ APD).

Źródło: Opracowanie własne.

Zaburzenia przetwarzania słuchowego możemy określić jako niedobór jednej lub więcej wskazanych w definicji umiejętności i zdolności słuchowych.^[1]

W świetle współczesnej wiedzy CAPD rozpoznawane są również wówczas, gdy problemy z przetwarzaniem informacji słuchowej nie występują w postaci izolowanej, ale towarzyszą im również deficyty w zakresie innych modalności zmysłowych (Skoczylas, Lewandowska, Pluta, Kurkowski, Skarżyński, 2012, s.12). Ośrodkowe procesy przetwarzania słuchowego mogą być ogólnie zdefiniowane jako deficyt w przetwarzaniu informacji swoistych dla słuchu. Deficyt ten może nasilać się w niekorzystnym środowisku akustycznym. Może przejawiać się jako trudności w słyszeniu, zrozumieniu mowy, rozwoju języka oraz w procesie uczenia się (Statuch, Kurkowski s.63). W czystej formie jednak jest on rozumiany jako deficyt w przetwarzaniu sygnału słuchowego.

Przyczyny powstawania CAPD nie zostały do końca poznane. Stwierdzono, że ośrodkowym zaburzeniom słuchu towarzyszą zmiany strukturalne mózgu, przede wszystkim w lewej półkuli i spoidle wielkim (Skoczylas, Lewandowska, Pluta, Kurkowski, Skarżyński, 2012, s.12). Przyczynami powstania CAPD są wszelkie uszkodzenia na poziomie ośrodkowego układu nerwowego. Będą to zarówno uszkodzenia powstałe w okresie prenatalnym,  okołoporodowym,  noworodkowym,  jak  i  te,  które  zaistniały  na skutek urazów, chorób nowotworowych, udarów czy uszkodzeń toksycznych. Czynnikiem ryzyka jest także opóźnione lub zaburzone dojrzewanie ośrodkowego układu nerwowego oraz deprywacja słuchowa spowodowana długo trwającym niedosłuchem (Przybyla, 2020, s. 398). Centralne zaburzenia przetwarzania słuchowego dotyczą osób, które charakteryzują się prawidłową czułością słuchu (czyli nie ma u nich problemów ze słyszeniem), nie występują u nich zaburzenia poznawcze, a jednak istnieje problem ze słuchaniem (Kruczyńska -Werner, 2018, s. 233). Warto wspomnieć, że CAPD nie dotyczy tylko wieku rozwojowego, ale dotyka również osoby dojrzałe, u których zmiany degeneracyjne w układzie nerwowym są spowodowane wiekiem.

Ośrodkowe  zaburzenia  słuchu  u  dzieci  i  młodzieży  można  podejrzewać  w  przypadku,  gdy  występują  trudności z rozumieniem złożonych poleceń, zwłaszcza tych, które mają złożoną strukturę gramatyczną lub zawierają nowe słownictwo. Często  obserwuje  się  również  trudności  z  koncentracją  uwagi  i  zapamiętywaniem  nowych informacji. Niektóre dzieci mają też problemy z rozumieniem mowy niewyraźnej, w hałasie czy w pomieszczeniach o dużym  pogłosie  (np. w klasie szkolnej).  Ośrodkowe zaburzenia słuchu rzadko występują w postaci izolowanej. Znacznie częściej  towarzyszą  innym  problemom  wieku  rozwojowego takim jak zespół nadpobudliwości psychoruchowej, specyficzne zaburzenia czytania i pisania, czy opóźniony rozwój mowy (Skoczylas, Lewandowska, Pluta, Kurkowski, Skarżyński, 2012, s.12).

Można wymienić następujące zachowania, które będą wskazywały na objawy zaburzeń przetwarzania słuchowego (Kurkowski, 2019, s. 58):

Ośrodkowe zaburzenia słuchu rozpoznaje się na podstawie  nieprawidłowego  wykonania  testów  behawioralnych. Można podzielić na trzy grupy: testy rozumienia mowy zniekształconej, testy oceniające integrację i separację międzyuszną (testy rozdzielnousznego słyszenia) i testy  mierzące  czasowe  aspekty  opracowywania  informacji słuchowej oraz krótkotrwałą pamięć słuchową (Skoczylas, Lewandowska, Pluta, Kurkowski, Skarżyński, 2012, s.12).

Brytyjskie towarzystwo audiologiczne wyróżnia trzy podtypy zaburzeń przetwarzania słuchowego (CAPD/APD), w zależności od przyczyn (Senderski, 2014, s.78):

• Rozwojowe, które rozpoznaje się u dzieci z objawami APD, których czułość słuchu jest w normie i u których nie stwierdzono innej przyczyny zaburzeń słuchu ani czynników ryzyka. U niektórych z tych osób objawy mogą utrzymać się do wieku dorosłego.
• Nabyte,  w  których  prawdopodobną  przyczyną  APD  są  czynniki  działające w okresie płodowym i noworodkowym. Prowadzą one do mikrouszkodzeń ośrodkowego układu nerwowego  (OUN),  takie  jak  np.  wylew  dokomorowy, niedotlenienie okołoporodowe, wcześniactwo, wysoki poziom bilirubiny, cytomegalia, toksoplazmoza czy infekcje wirusowe (grypa).
• Wtórne, do niedosłuchu zarówno odbiorczego jak i przewodzeniowego. Występują  już  po  jego  ustąpieniu  np.  spowodowane przewlekłym wysiękowym zapaleniem ucha środkowego. Mechanizm powstania zaburzeń wynika z deprywacji słuchowej w okresie dynamicznego rozwoju funkcji słuchowych we wczesnych latach życia.

Dzieci z ośrodkowymi zaburzeniami słuchu nie stanowią jednorodnej grupy pacjentów więc podczas diagnozy kluczowe jest wyznaczenie profilu zaburzeń. Wymienić możemy trzy rodzaje CAPD (Skoczylas, Lewandowska, Pluta, Kurkowski, Skarżyński, 2012, s.12):

1. Deficyt w zakresie dekodowania słuchowego (profil kliniczny: zaburzenia słyszenia na poziomie fonologicznym), który związany z nieprawidłową pracą półkuli dominującej dla mowy (zazwyczaj lewej). Dzieci mają trudności z  czasowym  opracowywaniem  informacji  słuchowej,  integracją i separacją międzyuszną, różnicowaniem dźwięków oraz rozumieniem mowy zniekształconej. W tym profilu podstawowymi deficytami są problemy z różnicowaniem fonemów, trudności z czytaniem i pisaniem. Współtowarzyszą mu równie często wady wymowy, pojawia się zubożenie słownika, a także ograniczone możliwości w zakresie budowania dłuższych wypowiedzi językowych (Senderski 2005, s.45).
2. Deficyt prozodyczny (profil kliniczny: zaburzenia integracji słuchowo-wzrokowej), które są związane z dysfunkcją prawej półkuli mózgowej. W tym profilu deficyty występują „(..)w postaci słabszego wykonania testów sprawdzających obuuszną integrację oraz separację, różnicowanie dźwięków niewerbalnych, percepcję wzorców czasowych. Dodatkowo pojawiają się trudności z rozumieniem intencji wypowiedzi.” (Skoczylas, Lewandowska, Pluta, Kurkowski, Skarżyński, 2012, s.1. Dzieci mają również trudności z zadaniami wymagającymi współpracy obu półkul, takimi jak: czytanie, pisanie, rozumienie ze słuchu, taniec czy rysowanie (Kwaśniok, Ławecka, 2016, s. 174-175).
3. Deficyt  integracji (profil kliniczny zaburzenia uwagi słuchowej i słyszenia w hałasie), które związane są  z  deficytami  w  zakresie  międzypółkulowej  integracji  wynikającymi  z  wadliwego  transferu informacji przenoszonych przez spoidło wielkie. Symptomy deficytu integracji mogą występować w obrębie jednej lub wielu modalności. Pojawiają się deficyty w uwadze słuchowej i w pamięci krótkotrwałej. Współistnieć może również zbyt mała lub zbyt duża przerzutność uwagi, a także ograniczona umiejętność selektywności dźwięków (Kwaśniok, Ławecka, 2016, s. 174-175).

Autor: Adrianna Zbińska, Surdologopeda, logopeda

Bibliografia:

1. Kwaśniok, E., Ławecka M., Stymulacja funkcji słuchowych w zaburzeniach centralnych procesów przetwarzania, Forum logopedyczne, nr 24, 2016
2. Kruczyńska -Werner A., Centralne zaburzenia przetwarzania słuchowego – aktualne możliwości terapii dostępne w Polsce. Logopedia, 2018
3. Kurkowski Z.M., Centralne zaburzenia przetwarzania słuchowego, w: Surdologopedia. Teoria i praktyka., E. Muzyka-Furtak (red.)Wydawnictwo Harmonia,, Gdańsk 2019.
4. Lachowska M, 2012, Diagnostyka różnicowa zaburzeń słyszenia, Neurologia po dyplomie, Tom 7 Nr 6, 2012
5. Przybyla O., Zaburzenia centralnych procesów przetwarzania słuchowego. Studium przypadku jedenastoletniego chłopca, Logopedia 43-44, 2020
6. Senderski A., Rozpoznawanie i postępowanie w zaburzeniach przetwarzania słuchowego u dzieci, Otorynolaryngologia 13(2), 2014
7. Senderski A., Rozpoznawanie i postępowanie w zaburzeniach przetwarzania słuchowego u dzieci, Otorynolaryngologia 13(2), 2014
8. Skoczylas A., Lewandowska M., Pluta A., Kurkowski Z.M., Skarżyński H., Ośrodkowe zaburzenia słuchu – wskazówki diagnostyczne i propozycje terapii, Nowa Audiofonologia 1(1), 2012
9. Statuch B., Kurkowski Z.M., Centralne zaburzenia przetwarzania słuchowego a problemy w nauce u uczniów klasy II Szkoły Podstawowej, Nowa Audiofonologia 1(3), 2012

^[1] Zgodnie z definicją Amerykańskiego Stowarzyszenia Słuchu i Mowy (ASHA) w definicji ośrodkowego zaburzenia przetwarzania słuchowego (CAPD) występują procesy i mechanizmy słuchowe oraz zachowania słuchowe, czyli słuchowe zjawiska behawioralne, określane jako zdolności i umiejętności słuchowe.